Διατροφική αντιμετώπιση νεφρολιθίασης

 Οι λίθοι σχηματίζονται σταδιακά, όταν υπάρχει αυξημένη συγκέντρωση ορισμένων ουσιών όπως το νάτριο, το ασβέστιο, τα οξαλικά οξέα και το ουρικό οξύ, οι οποίες συνήθως ανιχνεύονται στα ούρα και δεν προκαλούν προβλήματα σε χαμηλότερα επίπεδα. Πόνος στο κατώτερο μέρος της κοιλιακής χώρας ή κατά τη διούρηση ή ακόμη και αιμορραγία κατά τη διούρηση, είναι τα κυριότερα συμπτώματα παρουσίας λίθων στα νεφρά. Ωστόσο για να αντιμετωπιστεί η νεφρολιθίαση πρέπει να γίνει βιοψία, όπου ανιχνεύεται η προέλευση των λίθων, άρα και η αιτία του προβλήματος που θα στοχεύσουμε για την αντιμετώπισή του.

Αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης νεφρολιθίασης, σε:

·     Αφυδάτωση

·         Υπερασβεστουρία (αυξημένη συγκέντρωση Ca στα ούρα)

·         Οικογειακό ιστορικό νεφρολιθίασης

·         Πολυκυστική νόσο των νεφρών

·         Υπερπαραθυρεοειδισμό (αύξηση ασβεστίου στο αίμα)

·         Νεφρική οξέωση (αδυναμία απέκκρισης οξέων)

·         Κυστινουρία (αυξημένη συγκέντρωση κυστίνης στα ούρα)

·         Υπεροξαλουρία (αυξημένη συγκέντρωση οξαλικού)

·         Υπερουρικοζουρία (αυξημένη συγκέντρωση ουρικού οξέος)

·         Απόφραξη ουροποιητικού συστήματος

·         Λοίμωξη ουροποιητικού συστήματος

·         Ουρική αρθρίτιδα

·         Παθήσεις και χειρουργεία πεπτικού συστήματος

·         Δίαιτες χαμηλών υδατανθράκων

·         Παχυσαρκία

·         Ορισμένες φαρμακευτικές ουσίες

Πρόληψη και αντιμετώπιση νεφρολιθίασης

  Η γενική σύσταση για πρόληψη νεφρολιθίασης είναι η αύξηση της προσλαμβανόμενης ποσότητας υγρών τουλάχιστον στα 2,5 λίτρα υγρών (νερό, χυμοί, τσάι, καφές), καθημερινά. Συγκεκριμένα μπορεί να εκτιμηθεί η ακριβής σύσταση σε υγρά με τον υπολογισμό της αποβαλλόμενης ποσότητα ούρων 24ωρου συν 500mL περίπου για τις άδηλες απώλειες. Οι χυμοί εσπεριδοειδών  έχει φανεί πως παρέχουν προστατευτική δράση έναντι της εμφάνισης λίθων στα νεφρά, διότι περιέχουν κιτρικό οξύ, το οποίο εμποδίζει το σχηματισμό κρυστάλλων και κατ’ επέκταση λίθων. Ωστόσο οι διατροφικές συστάσεις όσον αφορά την αντιμετώπιση της νεφρολιθίασης, διαφοροποιούνται ανάλογα με την προέλευση των λίθων.

1.       Λίθοι ασβεστίου (οξαλικού ή φωσφορικού ασβεστίου)

  Είναι η πιο συχνή κατηγορία λίθων και προκαλούνται κυρίως από υψηλή συγκέντρωση  ασβεστίου και οξαλικού οξέος στα ούρα ή υψηλή συγκέντρωση ασβεστίου σε συνδυασμό με αλκαλικό pH ούρων αντίστοιχα. Η αυξημένη πρόσληψη νατρίου, το οποίο περιέχεται στο αλάτι, αναγκάζει τα νεφρά να εκκρίνουν περισσότερο ασβέστιο στα ούρα. Επομένως συστήνεται η μείωση της πρόσληψης νατρίου <2.300mg/ημέρα (περίπου 1 κ γλυκού/ημέρα).

Πως θα μειώσω την πρόσληψη νατρίου;

• Αποφύγετε τυριά, τουρσί, αρτοποιήματα, παστά, μαγειρικό ζωμό, σόγια sauce, κόκκινο κρέας, αλλαντικά, ολόπαχα τυριά, κράκερ, μπισκότα, πατατάκια, οτιδήποτε επεξεργασμένο και φυσικά το επιτραπέζιο αλάτι.
• Αντικατάσταση επιτραπέζιου αλατιού με άλλα καρυκεύματα, όπως σκόρδο, σπόροι μουστάρδας, πράσινο τσίλι, μαύρο πιπέρι, κύμινο και οποιοδήποτε άλλο καρύκευμα που αναγράφει πως δεν περιέχει νάτριο, επίσης μπορείτε να δώσετε γεύση στο φαγητό με χυμό από λεμόνι.
• Ξεπλύνετε κονσερβοποιημένα λαχανικά, φασόλια, κρέατα και ψάρια με νερό πριν από την κατανάλωσή τους.
• Προτιμήστε φρέσκα τρόφιμα, που δεν έχουν υποστεί επεξεργασία και δεν περιέχουν πρόσθετο αλάτι ή τρόφιμα που αναγράφουν πως δεν περιέχουν αλάτι ή πως περιέχουν αλλά σε μικρή ποσότητα.
• Διαβάστε τις διατροφικές ετικέτες πριν αγοράσετε κάποιο τρόφιμο. Όταν αναγράφει πως περιέχει όξινο γλουταμινικό νάτριο ή MSG, όξινο ανθρακικό νάτριο ή χημική ονομασία για μαγειρική σόδα, φωσφορικό δινάτριο, αλγινικό νάτριο, νιτρικό νάτριο ή νιτρώδες, τότε σημαίνει ότι το τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο και συστήνεται να το αποφύγετε. 

-  Φροντίστε να προσλαμβάνετε επαρκείς ποσότητες ασβεστίου. Η πρόσληψη διαιτητικού ασβεστίου τουλάχιστον 1200mg/ημέρα, συμβάλλει τόσο στην πρόληψη σχηματισμού λίθων, όσο και στη διατήρηση της οστικής μάζας. Διαιτητικές πηγές ασβεστίου πέρα από τα γαλακτοκομικά προϊόντα, είναι τρόφιμα εμπλουτισμένα με ασβέστιο όπως ο χυμός πορτοκαλιού, το γάλα σόγιας, το tofu, οι σαρδέλες με τα κόκαλα, αμύγδαλα και ορισμένα δημητριακά.

-  Ορισμένα τρόφιμα, υψηλής περιεκτικότητας σε οξαλικά οξέα, αυξάνουν την απέκκριση οξαλικών στα ούρα, όπου, κατόπιν συμπλόκου με το ασβέστιο, σχηματίζονται λίθοι οξαλικού ασβεστίου. Σε αυτήν την περίπτωση συστήνεται αποφυγή τροφίμων πλούσιων σε οξαλικά οξέα (σπανάκι, παντζάρια, μπάμιες, σπανάκι, σέσκουλο, ξηροί καρποί, πίτουρο σιταριού, πατάτες, γλυκοπατάτες, τσάι, χυμός σταφύλι και cranberry, σοκολάτα και προϊόντα σόγιας. Αντιθέτως η κατανάλωση χυμών από φρούτα (πορτοκάλι, λεμόνι, λάιμ, γκρέιπφρουτ), εμποδίζει το σχηματισμό πέτρας, όχι μόνο διότι αυξάνει τον όγκο των ούρων, αλλά και επειδή, έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε κιτρικό οξύ, το οποίο αποτρέπει το σχηματισμό πέτρας αφενός μέσω ένωσης με το ασβέστιο των ούρων και αφετέρου μέσω ένωσης με τους κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου και εμποδίζοντας την περεταίρω ανάπτυξη τους.

-  Η κατανάλωση 1200 mg ιχθυελαίων την ημέρα, έχει συσχετιστεί με σημαντικές μειώσεις στη συγκέντρωση ασβεστίου και οξαλικού οξέος στα ούρα, ενώ παράλληλα αύξησε τη συγκέντρωση κιτρικού οξέος στα ούρα. Πηγές ω3 λιπαρών οξέων (ΕΡΑ) είναι ο σολομός, ο τόνος, το σκουμπρί, οι σαρδέλες, ενώ παράλληλα υπάρχουν και οι φυτικές πηγές ω3 λιπαρών οξέων όπως τα καρύδια, οι σπόροι λιναριού και το λάδι canola.

2.       Λίθοι ουρικού οξέος

- Σχηματίζονται όταν τα ούρα είναι όξινα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε διατροφή πλούσια σε ζωική πρωτεΐνη (κόκκινο κρέας, ζωικά παράγωγα, οστρακοειδή, ψάρια), η οποία αυξάνει τη συγκέντρωση ασβεστίου και ουρικού οξέος στα ούρα, μειώνοντας το κιτρικό άλας των ούρων, μείωσης δηλαδή του ρΗ - όξινα ούρα, και κατ’ αλολουθία αύξηση της οστικής επαναρρόφησης.

-  Συστήνεται περιορισμός ζωικής πρωτεΐνης και ιδιαίτερα των τροφίμων που είναι πλούσια σε πουρίνες όπως τα εντόσθια των ζώων, τα οστρακοειδή, μανιτάρια, σπαράγγια και μπιζέλια. Παράλληλα συστήνεται αύξηση κατανάλωσης φρούτων, λαχανικών, φυτικής προέλευσης πρωτεΐνη, καθώς δεν μειώνει το pH των ούρων, όσο η πρωτεΐνη ζωικής προέλευσης.

-   Η αυξημένη κατανάλωση ζωικής πρωτεΐνης είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία τόσο των λίθων ουρικού οξέος, όσο και για τη δημιουργία λίθων ασβεστίου, καθώς προκαλεί αυξημένη συγκέντρωση ασβεστίου στα ούρα, ενώ παράλληλα μειώνει το pH τους. Επομένως συστήνεται και στις δυο περιπτώσεις μείωση της προσλαμβανόμενης ποσότητας ζωικών προϊόντων, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως συστήνεται χαμηλή δίαιτα σε πρωτεΐνη. Αντιθέτως συστήνεται δίαιτα με επαρκή πρόσληψη πρωτεΐνης 0.8-1g/Kg.

3.       Λίθοι κυστίνης

  Η αιτιολογία δημιουργίας αυτών των λίθων προκύπτει κυρίως από γενετική διαταραχή, όπου παρατηρείται αυξημένη απέκκριση του συγκεκριμένου αμινοξέος.

- Η διατροφική αντιμετώπιση των συγκεκριμένων λίθων είναι η μεγαλύτερη αύξηση υγρών, συγκριτικά με τη σύσταση των υπόλοιπων λίθων, ώστε ο όγκος των παραγόμενων ούρων να είναι τουλάχιστον 3L την ημέρα.

- Επίσης συστήνεται περιορισμός στην πρόσληψη νατρίου, καθώς προωθεί την απέκκριση κυστίνης μέσω των ούρων.

- Περιορισμός συστήνεται και στην πρόσληψη ζωικής πρωτεΐνης, λόγω υψηλής περιεκτικότητας σε κυστεΐνη και μεθειονίνη.

4.       Λίθοι στρουβίτη

  Η δημιουργία των συγκεκριμένων λίθων είναι κυρίως απάντηση λοίμωξης του ουροποιητικού συστήματος από μικροοργανισμούς όπως Pseudomonas, Klebsiella, Proteus, Staphylococcus και Escherichia coli. Δυστυχώς σε αυτό το είδος λίθων δεν μπορεί να παρέμβει η διατροφή, διότι αντιμετωπίζονται μόνο δια της χειρουργικής οδού.

Ποια είναι η ιδανική δίαιτα για πρόληψη νεφρολιθίασης;

  Η ιδανική σύσταση δίαιτας που πιθανόν να μειώσει τον κίνδυνο σχηματισμού λίθων, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα των πανεπιστημίων Brigham και Harvard, φαίνεται να είναι εκείνη της DASH, όπου το κύριο χαρακτηριστικό διαφοροποίησης της από τη Μεσογειακή διατροφή είναι η χαμηλή κατανάλωση νατρίου. Άλλα χαρακτηριστικά της, είναι η ποικιλία φρούτων και λαχανικών, οι ξηροί καρποί και τα όσπρια, τα γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, τα δημητριακά ολικής αλέσεως, καθώς και η χαμηλή συχνότητα κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων ζωικών προϊόντων.

Συγκεκριμένα περιλαμβάνει:

·         6-8 μικρομερίδες δημητριακών ολικής αλέσεως

(1 μερίδα = 1 φέτα ψωμί, ½ φλυτζάνι δημητριακά πρωινού, ½ φλυτζάνι ρύζι, ζυμαρικά ή άλλο δημητριακό)

·         4-5 μιρκομερίδες λαχανικών

(1 μερίδα = 1 φλυτζάνι πράσινα φυλλώδη λαχανικά, ½ φλυτζάνι μαγειρεμένα λαχανικά ή ½ φλυτζάνι χυμό λαχανικών)

·         4-5 μικρομερίδες φρούτων

(1 μερίδα = 1 μέτριο φρούτο, ¼ φλυτζανιού αποξηραμένα φρούτα, ½ φλυτζάνι κονσερβοποιημένα, όπως ροδάκινο, ½ φλυτζάνι χυμό)

·         2-3 μικρομερίδες γαλακτοκομικών χαμηλών σε λιπαρά ή άπαχα

(1 μερίδα = 1 φλ γάλα, 1 σπιρτόκουτο τυρί)

·         <6 μικρομερίδες άπαχο κρέας, πουλερικά και ψάρια

(1 μερίδα = 30 γραμμάρια ή 1 αυγό)

·         2-3 μικρομερίδες έλαια & λίπη

(1 μερίδα = 1 κ σούπας ελαιόλαδο, 1κσ φυτική μαργαρίνη, dressing σαλάτας)

·         4-5 μικρομερίδες την εβδομάδα κηροί καρποί, σπόροι και όσπρια

(1 μερίδα = 1/3 φλυτζανιού αμύγδαλα, καρύδια κλπ, 2 κ σούπας φυστικοβούτυρο ή σπόρους, ½ φλυτζάνι όσπρια)

·         <5 μικρομερίδες την εβδομάδα

(1 μερίδα = 1κσ ζάχαρη ή μαρμελάδα, ½ φλυτζάνι σορμπέ παγωτό, 1 φλ λεμονάδα)

Βαρδακαστάνη Κ. Διονυσία

Υποψήφια Κλινική Διαιτολόγος Διατροφολόγος 

Συνεργάτης Ιατρικού Περιοδικού Ιάτωρ και διαδικτυακού περιοδικού Κύπρου Onlycy

Mέλος Ένωσης Διαιτολόγων Διατροφολόγων Eλλάδος & Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας

Email: denia_jnt@hotmail.com,    

Τηλ: 6974200567 (Ελλάδα), 0035796879138 (Κύπρος)

National Kidney Foundation. (2016) ‘Dietary Guidelines for Kidney Stones Prevention’

Grases, F., Costa-Bauza, A. and Prieto, R. M. (2006) ‘Renal lithiasis and nutrition.’ Nutrition journal, 5 p. 23.

Gul, Z. and Monga, M. (2014) ‘Medical and dietary therapy for kidney stone prevention.’ Korean Journal of Urology, 55(12) pp. 775–779.

National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (2013) ‘Diet for Kidney Stone Prevention.’ National Kidney and Urologic Diseases Information Clearinghouse pp. 1–8.

Nouvenne, A., Meschi, T., Guerra, A., Allegri, F., Prati, B. and Borghi, L. (2008) ‘Dietary treatment of nephrolithiasis.’ Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism, 5(2) pp. 135–141.

Taylor, E. N., Fung, T. T. and Curhan, G. C. (2009) ‘DASH-style diet associates with reduced risk for kidney stones.’ Journal of the American Society of Nephrology : JASN, 20(10) pp. 2253–2259.